У савецкія гады кіраўніцтва краіны і рэгіёнаў надавала вялікую ўвагу развіццю меліярацыі. Аднак да канца мінулага стагоддзя практычна перастала функцыянаваць ірыгацыйная сістэма, спынілася будаўніцтва новых і рамонт старых меліярацыйных сістэм, утылізавана большая частка дажджавальнай тэхнікі.
Частыя выпадкі засухі ў пачатку новага тысячагоддзя паскорылі вырашэнне пытанняў арашэння зямель. Больш падрабязна пра гэта – у інтэрв'ю з дырэктарам федэральнай дзяржаўнай бюджэтнай установы «Татмелиоводхоз» Марсам Хісматулліным.
– Марс Мансуравіч, меліярацыя становіцца на ногі і становіцца залогам развіцця айчыннай сельскай гаспадаркі. Як выглядае наша рэспубліка на фоне іншых рэгіёнаў?
– Меліярацыйная сістэма Татарстана прызнана Міністэрствам сельскай гаспадаркі Расіі адной з лепшых у краіне. За дзесяць гадоў мы ўвялі ў эксплуатацыю 32 тысячы гектараў абрашаных зямель, капітальна адрамантавалі больш за 480 штучных сажалак і гідратэхнічных збудаванняў, пабудаваных яшчэ ў часы, калі меліярацыйнай галіной кіраваў першы Прэзідэнт Татарстана Мінцімер Шайміеў.
Татарстан з'яўляецца рэгіёнам рызыкоўнага земляробства, і толькі меліярацыйныя мерапрыемствы могуць цалкам або значна мінімізаваць гэтыя рызыкі. У той жа час рэспубліка мае шэраг істотных пераваг у паспяховым развіцці меліярацыі, якіх няма ў іншых рэгіёнах.
Па-першае, гэта водныя рэсурсы: у нас каля 10 тысяч вялікіх і малых рэк, а таксама пабудавана больш за 880 сажалак і гідратэхнічных збудаванняў. Існуючыя вадасховішчы дазваляюць забяспечыць абрашэнне больш як 400 тыс. га зямель.
Акрамя таго, у Татарстане захаваны ўсе будаўнічыя падраздзяленні і сістэма падрыхтоўкі кваліфікаваных кадраў, якія прафесійна спраўляюцца з пастаўленымі задачамі. Істотным плюсам таксама з'яўляецца наяўнасць у Высокагорскім раёне завода меліярацыйнага абсталявання, які выпускае сучасныя машыны кругавога дажджавання. Марс ХИСМАТУЛЛИН, дырэктар федэральнай дзяржаўнай бюджэтнай установы «Упраўленне Татмелиоводхоза»: Рэгіянальныя і федэральныя праграмы меліярацыі могуць значна палегчыць фінансавую нагрузку гаспадарак.
– Як можна ацаніць уклад меліяратараў Татарстана ў забеспячэнне харчовай бяспекі і харчовай даступнасці?
– Мяркуйце самі: у засушлівы 2010 год у нас не ўраджай усіх культур, асабліва бульбы. Рэспубліка была вымушана завозіць яго з Беларусі, Кіраўскай вобласці і іншых рэгіёнаў краіны. 2021 год па кліматычных параметрах быў вельмі падобны на 2010 год, аднак дзякуючы прынятым мерам па развіцці меліярацыі Татарстан атрымаў ураджай бульбы, дастатковы для поўнага забеспячэння ўласнага насельніцтва. Па ўсіх астатніх культурах на абрашаных плошчах ураджайнасць была вышэй у тры-чатыры разы, а сабекошт — больш чым у два разы ніжэйшы за звычайны. У пераліку на збожжавыя культуры летась на адзін рубель затрат на паліў атрымана 10-12 рублёў дадатковай прадукцыі, а агароднінныя культуры – больш за 30-40 рублёў.
– Безумоўна, арашэнне павялічвае рэнтабельнасць аграпрамысловага комплексу ў некалькі разоў. Але што стала штуршком да адраджэння і сучаснага развіцця меліярацыі?
– Безумоўна, беспрэцэдэнтныя праграмы падтрымкі гаспадарак, якія развіваюць меліярацыю. У Татарстане дзейнічаюць рэспубліканскія і федэральныя мэтавыя праграмы, якія дазваляюць істотна субсідзіраваць выдаткі фермерскіх гаспадарак. Пры наяўнасці праектна-каштарыснай дакументацыі гаспадаркам субсідуюцца з бюджэту Рэспублікі Татарстан 100 працэнтаў інвестыцый у будаўніцтва і рамонт гідратэхнічных збудаванняў. І гэта прадугледжана толькі ў Татарстане.
Таксама з рэспубліканскага бюджэту субсідуецца 70 працэнтаў выдаткаў на набыццё ірыгацыйнага і помпавага абсталявання, бурэння свідравін, а па федэральнай праграме кампенсуецца 50 працэнтаў выдаткаў на пракладку трубаправодаў. Разавыя затраты на меліярацыю з лішкам акупляюцца за год. Трэба ўлічваць, што меліярацыйная сістэма будзе працаваць не менш за 20-25 гадоў.
Пра тое, наколькі выгадна аграрыям працаваць на арашэнні, красамоўна сведчаць наступныя лічбы. Кожны гектар паліву, калі яго будаваць з нуля, каштуе каля 200 тысяч рублёў. З улікам датацый не менш за 70 працэнтаў затраты складуць 60 тысяч рублёў. І з кожнага гектара пры вырошчванні бульбы, з захаваннем тэхналогіі, атрымліваем дадатковай прадукцыі на суму 650 тысяч рублёў.
Калі сельгаспрадпрыемства паставіць на абрашэнне не менш за дзесяць працэнтаў кармавога кліну, то яно забяспечыць сябе кармамі ў любы год. Нават у такія засушлівыя гады, як 2010 і 2021 гады.
– Колькі збожжавых вырошчваецца ў рэспубліцы на арашэнні?
– Наколькі я ведаю, гэта яшчэ няшмат. Першым прыгадаўся фермер з Тукаеўскага раёна Мінталіп Мініханаў. Летась па схеме чаргавання аказалася на арашэнні 38 гектараў збожжавых. З кожнага гектара Мініханаў атрымаў прадукцыі на 60 тысяч рублёў, а чысты прыбытак за вылікам усіх затрат склаў 50 тысяч рублёў з гектара. Вось і збожжавая гаспадарка. Што тычыцца бульбы і агародніны, то з гектара атрымаў 496 тысяч рублёў чыстага прыбытку, а ў цэлым – каля 32 мільёнаў рублёў.
Тыя, хто ўжо “апрабаваў” праграмы, імкнуцца і далей развівацца па лініі меліярацыі. У прыватнасці, Насім Даўлетаў, фермер з вёскі Верхні Такерман Мензелінскага раёна. На яго прыкладзе можна наглядна прадэманстраваць эканамічную мэтазгоднасць выкарыстання спринклерных сістэм. Пры паліве атрымаў 80 працэнтаў таварнай бульбы – па 350 цэнтнераў з гектара, астатняе – дробязь, якую, па сутнасці, нават выкопваць не раіцца. Тое ж і з морквай: пры паліве атрымаў 610 цэнтнераў з гектара, а без паліву — толькі 64.
– Мінталіп Мініханаў, Насім Даўлетаў – вядомыя на ўсю рэспубліку земляробы. І наколькі лёгка «ўпісацца» ў дзяржпраграмы простым фермерам? Якімі павінны быць маштабы эканомікі, каб акупіліся затраты на меліярацыйныя работы?
– Маштаб значэння не мае. Каб далучыцца да праграмы, патрэбна крыніца вады – рака ці сажалка. Сёння амаль 80 працэнтаў гаспадарак маюць доступ да вады і магчымасць паліваць хаця б некаторыя тэрыторыі. Можна нават прасвідраваць свідравіну, але яна дазваляе арашаць толькі адзін-два гектары.
Далей вам спатрэбіцца праект. Звычайна яго заказваюць у трэсце «Татмеліярацыя». Там працуюць настолькі высокапрафесійныя кадры, што падрыхтаваная імі праектна-каштарысная дакументацыя без праблем праходзіць экспертызу на федэральным і рэспубліканскім узроўнях. Затраты на праектную дакументацыю, як правіла, складаюць каля пяці працэнтаў ад кошту будаўніча-мантажных работ на аб’екце, пры гэтым палова затрат субсідзіруецца гаспадаркам у рамках мэтавых праграм.
З гатовай праектна-каштарыснай дакументацыяй гаспадаркі могуць прэтэндаваць на ўдзел у праграме. Я больш за дваццаць гадоў працую ў сферы меліярацыі і не прыпомню выпадку, каб прадпрыемства, маючы гатовы праект, не рэалізавала яго ці каб кагосьці “не пусцілі” ў праграму. Праўда, у апошнія два гады больш бюракратычных прамаруджванняў – спачатку адборам праектаў займаецца Мінсельгас Расіі, потым рэспубліканскі Мінаграр… Але гэты мінус з лішкам кампенсуецца перавагамі праграм, Галоўная з якіх я лічу тое, што дзяржава наўпрост падтрымлівае гаспадаркі, субсідуючы іх выдаткі, а не банкі, якія выдаюць крэдыты.
Дарэчы, праектна-каштарысная дакументацыя абавязковая толькі пры будаўніцтве буйных меліярацыйных аб’ектаў, а ў некаторых выпадках можна абысціся і без яе. Калі ў чалавека, да прыкладу, побач ёсць сажалка, дастаткова набыць мотапомпу, шланг і ўсталяваць сістэму кропельнага арашэння. Разам з тым нашым спецыялістам трэба будзе правесці экспертызу – наколькі абраная гаспадаркай тэхніка рацыянальная з эканамічнага і вытворчага пунктаў гледжання. Летась дванаццаць ягаднікаў набылі меліярацыйнае абсталяванне для сістэмы кропельнага арашэння і ў той жа сезон акупілі ўсе затраты. Напрыклад, Ільдар Сітдзікаў з гаспадаркі “Ягадная даліна” Зеленадольскага раёна на кропельным арашэнні атрымлівае выдатны ўраджай – па пяць мільёнаў рублёў з кожнага гектара.
– Якія задачы сёння стаяць перад меліяратарамі Татарстана?
– Планы на будучыню вельмі светлыя – усе нашы асноўныя праекты выбраны. У рамках рэспубліканскай праграмы на закупку абсталявання выдзелена 100 мільёнаў рублёў. Таксама сёлета ў рэспубліканскім бюджэце прадугледжана 150 мільёнаў рублёў на рэканструкцыю, будаўніцтва і капітальны рамонт сажалак. Але паколькі гэтага ліміту было недастаткова, мы папрасілі ў нашага Прэзідэнта дадатковыя ліміты, і Рустам Нургаліевіч (дзякуй яму вялікі) не адмовіў і выдзеліў яшчэ 50 мільёнаў рублёў. Так што ў снежні адбудзецца чарговы дадатковы адбор аб’ектаў, якія субсідуюць 50 працэнтаў затрат на будаўніцтва меліярацыйнай сеткі па трубаправодах.
Крыніца: https://rt-online.ru